De onzichtbare krachten en kosten van mantelzorg
Wat als je een fulltime baan hebt die niemand ziet, maar die alles van je vraagt? Dat is de realiteit van veel mantelzorgers in Nederland. Hun werk speelt zich grotendeels buiten beeld af — niet alleen letterlijk, maar ook maatschappelijk, psychologisch én fysiek. De zorg is tastbaar, maar de last is vaak onzichtbaar.
Deze blog brengt die verborgen lagen aan het licht. We delen inzichten uit de praktijk, psychologische kennis en lichaamsgerichte perspectieven. Voor mantelzorgers, maar ook voor werkgevers, beleidsmakers en iedereen die invloed kan uitoefenen op hoe we in onze samenleving met zorg omgaan.
Mantelzorg is meer dan 'zorgen voor'
Mantelzorg wordt vaak versimpeld tot het verlenen van hulp aan een naaste. In werkelijkheid is mantelzorg:
anticiperen op emoties, behoeften en risico's
permanent beschikbaar zijn, óók in gedachten
verantwoordelijkheid dragen zonder duidelijke grenzen
voortdurend schakelen tussen rollen (partner, kind, hulpverlener, administrateur)
Dit alles activeert het zenuwstelsel continu. De meeste mantelzorgers bevinden zich ongemerkt in een toestand van hypervigilantie: een constante staat van waakzaamheid. Zelfs wanneer de situatie rustig lijkt, blijft het lichaam alert.
Resultaat? Geen diepe rust. Geen herstel. Alleen een vorm van overleven.
De fysieke en psychologische impact: overleven in een rol die langzaam jezelf wordt
Wij spreken dagelijks met mantelzorgers die zich moe, gespannen en leeg voelen. Ze slapen, maar herstellen niet. Ze leven, maar voelen zich niet meer levend. Wat hen uitput, is niet alleen wat ze doen — maar wie ze (moeten) zijn geworden om dit vol te houden.
Veel mantelzorgers ontwikkelen onbewust diepgewortelde overlevingsstrategieën. In onze praktijk herkennen we patronen zoals:
Zelfopoffering: steeds de behoeften van de ander centraal stellen, ten koste van eigen herstel, zonder dit als keuze te ervaren
Overcontrole: het gevoel dat alles van hen afhangt, waardoor loslaten onveilig voelt
Vermijding: emoties wegdrukken, contact met eigen wensen verliezen om maar te kunnen blijven zorgen
Overaanpassing: zich sociaal wenselijk blijven gedragen, zelfs als de draaglast ondraaglijk is
Deze patronen zijn vaak gebaseerd op dieperliggende schema’s die hun oorsprong vinden in de vroege jeugd of eerdere levenservaringen. Denk aan schema’s van emotionele deprivatie, minderwaardigheid of onderwerping: innerlijke overtuigingen zoals "ik mag er niet zijn" of "ik ben alleen waardevol als ik zorg voor anderen".
Wat zijn schema's eigenlijk?
Schema’s zijn diepgewortelde overtuigingen en emotionele patronen die je ontwikkelt in je jeugd, vaak in reactie op onvervulde basisbehoeften zoals veiligheid, waardering of liefde. Ze vormen als het ware de bril waardoor je naar jezelf, anderen en de wereld kijkt. Wanneer die bril gekleurd is door ervaringen van afwijzing, verwaarlozing of voortdurende verantwoordelijkheid, kunnen die schema’s, vaak onbewust, je gedrag, keuzes en zelfbeeld bepalen. Zeker onder druk, zoals bij langdurige mantelzorg, worden deze oude patronen sterk geactiveerd.
Deze schema’s worden versterkt door langdurige overbelasting en de maatschappelijke verwachting dat mantelzorg vanzelfsprekend is. Wat begint als liefdevolle betrokkenheid, groeit uit tot bestaansrecht. En het loslaten daarvan voelt als falen, zelfs als lichaam en geest schreeuwen om rust.
“Ik weet niet meer wie ik ben zonder deze rol.”
Intussen blijft het zenuwstelsel actief in de overlevingsstand. Veel mantelzorgers bevinden zich in een staat van chronische hypervigilantie: het lijf altijd op scherp, klaar voor de volgende zorgvraag. Zelfs in rustmomenten blijft het lichaam alert. Er is geen diepe ontspanning meer, geen afschakeling, geen veilige binnenwereld.
Daarbij ontstaan vaak interne conflicten: het verlangen naar rust botst met schuldgevoel. De wens om even niet te zorgen voelt als verraad. Dit innerlijk spanningsveld, tussen autonomie en loyaliteit, tussen zelfzorg en plichtsbesef, is voor veel mantelzorgers slopend en verlammend.
Zorgen wordt dan een manier om betekenis te behouden, om bestaansrecht te voelen. Maar als zorgen alles is wat je nog bent, wie ben je dan nog zónder?
Het resultaat? Geen ruimte voor rouw, voor herstel, voor zijn.
Waarom dit iedereen aangaat
Mantelzorg is geen marginaal fenomeen. Volgens cijfers van het SCP zorgen ruim 5 miljoen Nederlanders op enig moment voor een naaste. Een groot deel combineert dit met werk, ouderschap en andere verantwoordelijkheden.
De maatschappelijke en economische impact is groot:
hoger ziekteverzuim door overbelasting
verminderde productiviteit op het werk
structurele uitval uit het arbeidsproces, vooral bij vrouwen en informele zorgers
toename van mentale gezondheidsklachten
Tegelijkertijd is mantelzorg onmisbaar voor het zorgsysteem. Zonder hen loopt het vast. Maar als we blijven rekenen op onzichtbare veerkracht, lopen niet alleen mantelzorgers maar ook onze samenleving vast.
Wat er nodig is: van erkenning naar regulatie
Erkenning is een belangrijke eerste stap. Maar het is niet genoeg. Wat mantelzorgers nodig hebben is:
Ruimte voor herstel: niet alleen praktische ondersteuning, maar ook psychologische en lichamelijke ruimte om stress te ontladen
Ondersteuning bij identiteitsverankering: wie ben ik zonder die zorgrol?
Lichaamsgerichte interventies: inzicht in het zenuwstelsel, regulatie-oefeningen, en traumabewuste ondersteuning
Begeleiding bij het doorbreken van destructieve schema’s: zodat mantelzorgers hun identiteit kunnen losmaken van hun zorgrol
Organisatorische draagkracht: werkgevers die beleid voeren voor werkende mantelzorgers, inclusief verlof, flexibiliteit en begrip
Beleidsmatige visie: landelijke en lokale overheden die investeren in preventie en draagkrachtversterking
Samen bouwen aan een zorgzame samenleving
Dit verhaal gaat niet alleen over zorgen. Het gaat over:
wie we willen zijn als samenleving
hoe we mensen ondersteunen die zich verantwoordelijk voelen voor anderen
en hoe we voorkomen dat die verantwoordelijkheid hen opbrandt
De mantelzorger verdient geen applaus, maar rust. Geen complimenten, maar concrete steun. Geen overvraging, maar eerlijke samenwerking.
Bent u HR-adviseur, beleidsmaker of werkgever? Wilt u bijdragen aan duurzame inzetbaarheid en welzijn van zorgende medewerkers? Of zelf ervaren wat het betekent om niet alleen te zorgen, maar ook gezien te worden?
📩 Neem contact op met Manteldragers via info@manteldragers.nl
📌 Volg ons op Instagram, Facebook of LinkedIn via @Manteldragers
🌱 Of ontdek onze programma's via www.manteldragers.nl